Επειδή όσα θα ακολουθήσουν ως σκέψεις και προτάσεις είναι εντελώς αιρετικά (στον βαθμό που αυτή καθ’ αυτή η πραγματικότητα μόνο ως αίρεση μπορεί να γίνει αντιληπτή μέσα από το πρίσμα και το κομφούζιο της πολιτικής), θα ήταν καλό να ξεκαθαρίσουμε προκαταβολικά τη θέση μας αναφορικά με τους ορισμούς και τα παγκοίνως γνωστά
Α. Μνημόνιο 2 η μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής
Είναι το συνοδό της δανειακής σύμβασης νομικό κείμενο, που περιλαμβάνει αμοιβαίες παραδοχές και δεσμεύσεις.
Δεσμεύσεις κυρίως ...
των Εθνικών Αρχών, που σχετίζονται περισσότερο με δημοσιονομικές προσαρμογές (που αποκαλούνται χάριν ευφωνίας μεταρρυθμίσεις) και λιγότερο με πραγματικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες μπορούν να δώσουν ώθηση στην οικονομία.
Δεσμεύσεις δευτερευόντως των Ευρωπαϊκών θεσμών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ κλπ), καθώς και του ΔΝΤ, που σχετίζονται κυρίως με την έγκριση εκταμίευσης δόσεων του δανείου ανάλογα με την πρόοδο εκπλήρωσης των δεσμεύσεων των Εθνικών Αρχών.
Επίσης, περιέχει και αμοιβαία αποδεκτές παραδοχές, οι οποίες νομιμοποιούν κοινωνικά το πρόγραμμα και σχετίζονται με το τί καλό θα έχει συμβεί την ελληνική οικονομία στη λήξη του προγράμματος, εφόσον εκπληρωθούν οι δεσμεύσεις.
Β. Διάρκεια του Μνημονίου 2
Το Μνημόνιο 2 αρχίζει από τη συνομολόγηση και την έγκρισή του από την Ελληνική Βουλή (12/2/2012) και λήγει στη συμπεφωνημένη εντός του κειμένου αυτού ημερομηνία (τέλος Δεκεμβρίου 2014).
Το Μνημόνιο παρατάθηκε μια φορά από την προηγούμενη κυβέρνηση μέχρι 28/2/2015 και άλλη μια από την παρούσα μέχρι 31/6/2015.
Γ. Αξιολόγηση του μνημονίου
Κάθε Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα, από το ΕΣΠΑ μέχρι τις δανειακές συμβάσεις της χώρας που συνδυάζονται από τα Μνημόνια 1 και 2 υπόκειται σε αξιολογήσεις.
Οι αξιολογήσεις του συγκεκριμένου προγράμματος, όπως και των περισσοτέρων προγραμμάτων, διακρίνονται σε ενδιάμεσες και την τελική.
Όλες οι αξιολογήσεις του συγκεκριμένου προγράμματος σχετίζονται με την επιτήρηση της υλοποίησης αυτού και προηγούνται της καταβολής των δόσεων του δανείου.
Η τελική αξιολόγηση δεν συνδέεται μόνο με την τελευταία δόση, αλλά και με τη συναγωγή συμπερασμάτων για την τελική έκβαση του προγράμματος και την εκπλήρωση ή μη των προβλέψεων αυτού.
Το γεγονός ότι μέχρι τώρα έχουν εκταμιευτεί όλες οι δόσεις του δανείου πλην της τελικής, σημαίνει ότι, κατά κοινή παραδοχή των μερών, οι ελληνικές αρχές έχουν εκπληρώσει παραδεκτά για τις ευρωπαϊκές αρχές όλες τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από αυτό, μέχρι τις τελευταίες που θα εκρίνοντο κατά την τελική αξιολόγηση, η οποία εκκρεμεί.
(Για την ακρίβεια, έχει αναβληθεί με συμφωνία της προηγούμενης κυβέρνησης και των «θεσμών» και η ενδιάμεση αξιολόγηση του προηγούμενου Σεπτεμβρίου, η οποία ενσωματώνεται με την τελική.)
Δ. Οι προβλέψεις του προγράμματος και οι δεσμεύσεις για μετά τη λήξη αυτού
Αμοιβαία είχαν συμφωνήσει με το Μνημόνιο 2 και τα δύο μέρη, ότι τηρούμενου του προγράμματος, η ελληνική οικονομία θα επέστρεφε μετά τη λήξη αυτού σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 3% και παράλληλα θα έπρεπε να διατηρεί δημοσιονομικά πλεονάσματα της τάξης του 3 έως 4%.
Αυτή η παραδοχή κατά την εκτίμηση των μερών θα καθιστούσε το χρέος βιώσιμο, γεγονός που θα επέτρεπε στη χώρα από την αρχή του 2015 και έπειτα να βγει στις αγορές και να αναχρηματοδοτήσει με κεφάλαια που θα αντλήσει από αυτές το χρέος, όπως αυτό διαμορφώθηκε από το PSI και από την υπό κρίση δανειακή σύμβαση.
Ε. Τελική αξιολόγηση
Στην τελική αξιολόγηση θα συμπεριληφθούν οι παρατηρήσεις της Τρόικας που αφορούν στην συμμόρφωση της ελληνικής κυβέρνησης (Σαμαρά – Βενιζέλου) σχετικά με τις δεσμεύσεις που αυτή είχε αναλάβει.
Επειδή τα περισσότερα έχουν κριθεί στις ανά τρίμηνο ενδιάμεσες αξιολογήσεις, η τελική πρακτικά θα αξιολογεί την τήρηση των δεσμεύσεων που είχαν αναληφθεί προς εκπλήρωση για το τελευταίο διάστημα (μεταξύ της προτελευταίας και τελευταίας αξιολόγησης).
Εφόσον υπάρχουν παρεκκλίσεις ως προς τα συμπεφωνηθέντα, δικαιούνται οι «θεσμοί» να ζητήσουν εκπλήρωση των δεσμεύσεων των εθνικών αρχών για την καταβολή της τελευταίας δόσης του δανείου.
Από την άλλη όμως επρόκειτο να αξιολογηθεί και η επαλήθευση των προβλέψεων του προγράμματος (για ρυθμούς ανάπτυξης, έξοδο στις αγορές κλπ).
Με άλλα λόγια, με την τελική αξιολόγηση πρόκειται να κριθεί και αν το πρόγραμμα πέτυχε τους στόχους του ή απέτυχε.
Αν το πρόγραμμα είχε επιτύχει, αναμφίβολα θα ήμασταν σήμερα στις αγορές. Το γεγονός ότι δεν είμαστε στις αγορές σημαίνει ότι το πρόγραμμα απέτυχε και μάλιστα παταγωδώς, αλλά αυτό μένει να καταγραφεί και να συμπεριληφθεί στην τελική αξιολόγηση
Στ. Η συνέχεια
Η πιθανότερη εκδοχή για την τελική αξιολόγηση, όπως είχαν τα πράγματα τον Δεκέμβριο του 2014, ήταν μερικοί μικροί αστερίσκοι από την Τρόικα, που θα αφορούσαν αμφίβολης νομιμότητας επιπλέον περικοπές και ένας τεράστιος αστερίσκος από τη νέα ελληνική κυβέρνηση, που θα αφορούσε την πλήρη αστοχία του Προγράμματος.
Με αυτούς τους αστερίσκους, η τελική αξιολόγηση, όπως προβλέπεται, θα πήγαινε αρχικά στο Eurogroup και μετά σε κάποια Σύνοδο Κορυφής για να ληφθεί απόφαση για τα θέματα που προκύπτουν.
Τα θέματα που προκύπτουν είναι:
α) Αξιολόγηση του προγράμματος συνολικά (τεχνικά και πολιτικά), στην οποία σχετικά με τους αστερίσκους της Τρόικας θα μπορούσε να κριθεί κατά πόσο η συμπλήρωση αυτών θα βελτίωνε ή θα επιβάρυνε τα τελικά αποτελέσματα του προγράμματος και σχετικά με τις ενστάσεις της χώρας (ότι το πρόγραμμα κατέστρεψε την παραγωγική βάση της χώρας, οδήγησε σε ανθρωπιστική κρίση και μετέτρεψε προς το δυσμενέστερο τα μακροοικονομικά στοιχεία, όπως χρέος προς ΑΕΠ, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η έξοδος στις αγορές κλπ), αν αυτές είναι βάσιμες ή αβάσιμες.
β) Αντιμετώπιση της κατάστασης που διαμορφώνεται μετά την υλοποίηση του μνημονίου, δηλαδή της αδυναμίας αναχρηματοδότησης του χρέους λόγω μη βιωσιμότητας αυτού.
Στο σημείο αυτό μπαίνει το κρίσιμο αίτημα της χώρας να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των μερών, ώστε να καταστεί το χρέος βιώσιμο (κούρεμα – επιμήκυνση κλπ).
Ζ. Τι έγινε;
Ως γνωστόν, ούτε η ενδιάμεση αξιολόγηση του Σεπτεμβρίου, ούτε η τελική αξιολόγηση του Δεκεμβρίου έγιναν μέσα στο 2014 όπως προβλεπόταν, αλλά πήραν δίμηνη παράταση με συμφωνία κυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου και Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Παράλληλα, ο Σαμαράς ενεργοποίησε τη διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, άρα και εκλογών πριν τον αναμενόμενο χρόνο (επίσπευση), έτσι ώστε η αξιολόγηση του προγράμματος να μη γίνει κανονικά, αλλά μετά τις εκλογές, αν και η χώρα έπρεπε εν τω μεταξύ να αναχρηματοδοτήσει το χρέος που έληγε (ομόλογα Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου) χωρίς να έχει εξασφαλιστεί η έξοδος στις αγορές, ούτε κάποιοι εναλλακτικοί τρόποι χρηματοδότησης.
Για τις ανάγκες αυτής της αναχρηματοδότησης στραγγίσθηκε από την κυβέρνηση Σαμαρά τόσο το όποιο δημοσιονομικό πλεόνασμα είχε επιτευχθεί, όσο και κάθε ταμειακό διαθέσιμο από τον στενό και ευρύτερο δημόσιο τομέα, πράγμα που δημιούργησε ταμειακό πρόβλημα στο Δημόσιο και περαιτέρω συνθήκες ασφυξίας στην οικονομία, με το πρόβλημα να είναι ενεργό και για τα ομόλογα που λήγουν προσεχώς, πράγμα που αποτελεί βόμβα στα χέρια της νέας κυβέρνησης.
Η. Τι πέτυχαν η προηγούμενη κυβέρνηση και οι ευρωπαίοι με αυτή την κίνηση;
Η μεν κυβέρνηση να μην έρθει προεκλογικά αντιμέτωπη με τις συνέπειες των πράξεών της μέσω μιας αξιολόγησης, η οποία θα διέψευδε κατηγορηματικά και επίσημα το success story που προσπαθούσε να πουλήσει ανεπιτυχώς στους ψηφοφόρους της, οι δε εταίροι μας να έχουν ένα πεδίο διαπραγμάτευσης και συναλλαγής με τη νέα κυβέρνηση, η οποία από θέση ανίσχυρη θα έπρεπε να αντιμετωπίσει τις συνέπειες μιας αποτυχημένης πολιτικής για την οποία είχαν ευθύνη αποκλειστικά οι άλλοι δύο παράγοντες του παιγνίου.
(Το τελευταίο ομολογήθηκε απερίφραστα από τον τ. Υπουργό Οικονομικών Γκίκα Χαρδούβελη σε ραδιοφωνική συνέντευξή του στις 2/3/2015 στο Ν. Χατζηνικολάου).
Θ. Τι περιμέναμε από τη νέα κυβέρνηση;
Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο κάθε νουνεχής πατριώτης που παρακολουθεί τα δημόσια πράγματα και υποστηρίζει τη νέα ελληνική κυβέρνηση, θα περίμενε από αυτή, αφού διεκπεραιώσει τις εδώ πολιτειακές της ευθύνες συγκρότησής της, συγκρότησης της βουλής σε σώμα, λήψης ψήφου εμπιστοσύνης και εκλογής Προέδρου Δημοκρατίας, να προβεί μεν σε επίσημη ενημέρωση των διεθνών κέντρων και της διεθνούς κοινής γνώμης για την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στη χώρα, αλλά παράλληλα να απαιτήσει την άμεση ολοκλήρωση της τελικής αξιολόγησης του προγράμματος.
Μάλιστα, θα μας έκανε όλους εθνικά υπερήφανους εάν κρατούσε τους παλιούς Γενικούς Διευθυντές των Υπουργείων στις θέσεις τους προκειμένου αυτοί και μόνον αυτοί (ίσως και κάποιοι τεχνικοί μας σύμβουλοι) να συνομιλήσουν με την Τρόικα στη φάση της τελικής αξιολόγησης, διατηρώντας το αυτονόητο δικαίωμα της πολιτικής ηγεσίας να μιλάει μόνο με τους πολιτικούς προϊσταμένους των απεσταλμένων.
Έτσι κι αλλιώς, αυτή η αξιολόγηση αφορά στο έργο της προηγούμενης κυβέρνησης.
Έτσι κι αλλιώς, το Μνημόνιο 3 ήταν ήδη νεκρό. Εκκρεμούσε μόνο η αξιολόγησή του, κάτι δηλαδή σαν την εξόδιο (νεκρώσιμη) ακολουθία.
Στην αξιολόγηση αυτή, εγώ θα έλεγα ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να δείξει ενδιαφέρον και για τους αστερίσκους της τρόικας, αλλά τη μεγαλύτερη αξία θα την είχαν οι δικοί της αστερίσκοι σχετικά με την αποτελεσματικότητα του προγράμματος και τις συνέπειές του στην ελληνική κοινωνία και την ελληνική οικονομία. Αστερίσκοι που αναγκαστικά θα γίνουν αντικείμενο συζήτησης σε κορυφαίο επίπεδο, στα θεσμικά όργανα της Ευρώπης.
Συνεπώς, η κυβέρνηση αντί να ζητάει παράταση του προγράμματος θα έπρεπε να απαιτεί συμμόρφωση με τα ήδη συμφωνηθέντα, δηλαδή αξιολόγηση ώστε μέχρι 28/2/2015 να έχουν τελειώσει όλα και με αυτό το παραδοτέο (της τελικής αξιολόγησης) να πάει στα ευρωπαϊκά όργανα για πολιτική συζήτηση.
Ι. Τι έγινε;
Αντί για όλα αυτά, φαίνεται πως η κυβέρνηση πάτησε ακόμη μια νάρκη.
Εγκατέλειψε αυτή τη θέση υπεροχής και από μέρος της λύσης έγινε μέρος του προβλήματος.
Ζητώντας και παίρνοντας παράταση του προγράμματος, αναβίωσε ένα νεκρό πρόγραμμα και ανέλαβε δεσμεύσεις για την εκπλήρωσή του.
Αντί να αγνοήσει το ψόφιο μνημόνιο, το ανέστησε.
Έτσι, ύστερα από 4 μήνες θα γίνει η δική της διακυβέρνηση μέρος της αξιολόγησης και τότε δεν θα είναι οι Γενικοί Γραμματείς της προηγούμενης κυβέρνησης, αλλά οι δική της Υπουργοί που θα διαπραγματεύονται και ίσως ελλείψει εναλλακτικής και λόγω επιδείνωσης των συνθηκών, ακόμη και να εκλιπαρούν τους ευρωπαίους αξιωματούχους.
Ακριβέστερα, όλο το focus από τους αξιολογητές θα είναι πάνω στη δική της αποκλειστικά διακυβέρνηση, στις τυχόν μικροπροσλήψεις που θα θεωρηθούν μονομερείς ενέργειες και σε ότι άλλο υποχρεωθεί να κάνει η νέα κυβέρνηση προκειμένου να τηρήσει τις εσωτερικές ισορροπίες.
Στόχος των εμπνευστών του προγράμματος θα είναι να επιρρίψουν την ευθύνη της αποτυχίας του, όχι στην προηγούμενη κυβέρνηση, ούτε στα γενετήσια ελαττώματα του προγράμματος, αλλά στην κακή του εφαρμογή και στις μονομερείς ενέργειες νέας κυβέρνησης.
Κ. Τι να κάνουμε
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε άμεσα την προεκλογική ρητορική που έτσι κι αλλιώς πια δεν λειτουργεί, του : «σκίζουμε το μνημόνιο» και να ξανακάνουμε την τελική αξιολόγηση από όπλο των δανειστών δικό μας όπλο πραγματοποιώντας τα παρακάτω βήματα:
- Να καλέσουμε επειγόντως την Τρόικα και να ζητήσουμε, ανεξάρτητα από την τετράμηνη παράταση που πήραμε, να ολοκληρώσει την αξιολόγηση του προγράμματος εντός 10ημέρου με την πρόθυμη συνεργασία όλων των υπηρεσιακών μας παραγόντων και την πλήρη αποχή των πολιτικών προϊσταμένων.
Άλλωστε, οι Υπουργοί μας τί μπορούν να προσφέρουν σε ένα θέμα που δεν έχουν χειριστεί;
- Να παγώσουμε κάθε νόμο με φιλολαϊκές ρυθμίσεις μέχρι τη λήξη της αξιολόγησης.
(Εδώ τρώγαμε ξύλο ανηλεώς για πέντε χρόνια και κάναμε υπομονή, για ένα μήνα θα τα χαλάσουμε τώρα;)
Αυτός ο μήνας «φιλολαϊκής απραξίας» θα είναι για το λαό κάτι περισσότερο από μήνας του μέλιτος.
- Αμέσως μετά την τελική αξιολόγηση, την εισάγουμε στα ανώτατα θεσμικά πλαίσια της Ευρώπης για πολιτική επί της ουσίας συζήτηση και για λήψη απόφασης για τα θέματα που ανακύπτουν ως συνέπειες των αστοχιών του προγράμματος: χρηματοδότηση του ελληνικού χρέους, βιωσιμότητα αυτού (δηλαδή κούρεμα ή επιμήκυνση με μείωση επιτοκίων), έξοδος στις αγορές και δημοσιονομικά περιθώρια, χωρίς να περιμένουμε τη λήξη του τετραμήνου.
- Μετά τις συμφωνίες επ’ αυτών και αφού βγούμε στις αγορές, με τα δημοσιονομικά περιθώρια που αυτή η συνθήκη θα μας χορηγεί, μπορούμε να σχεδιάσουμε και κυρίως να υλοποιήσουμε την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης και τη σταδιακή αποκατάσταση των αδικιών που έγιναν σε βάρος διαφόρων κατηγοριών ελλήνων πολιτών.
Λ. Εν κατακλείδι
Αδέλφια, εκεί στο Γκουβέρνο πατήσαμε μια ακόμη νάρκη με την αποδοχή της παράτασης του προγράμματος, τουλάχιστον ας μην πατήσουμε τις πολλές νάρκες που βρίσκονται κρυμμένες μέσα σ’ αυτή καθ’ αυτή την παράταση.
Και επειδή κάθε μέρα που περνάει σε βάρος μας μετράει, φωνάξτε την Τρόικα και βάλτε τη να κάνει τη δουλειά της.
Όχι με το δέος του μαθητή που δίνει εισαγωγικές εξετάσεις, αλλά όπως κάνουν οι νεοεκλεγέντες Δήμαρχοι, όταν για να αναλάβουν καθήκοντα, βάζουν πρώτα στο Δήμο τους ελεγκτές Δημόσιας Διοίκησης και τους ορκωτούς λογιστές για να ελέγξουν την απερχόμενη Δημοτική Αρχή.
Κανείς δεν σας εμποδίζει να βάλετε στο παιχνίδι και τους δικούς σας τεχνικούς συμβούλους για να συναξιολογούν με τους τροϊκανούς.
Αλλά, προχωρήστε σε αυτό άμεσα.
ΦΕΡΤΕ ΜΑΣ ΤΗΝ ΤΡΟΙΚΑ ΤΩΡΑ!
Χαλκίδα, 2/3/2015
Γιώργος Κ. Σπύρου, Δικηγόρος